Projekt Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich

Treść

Eurodotacje na start
Projekt Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 – 2013 został przyjęty przez rząd oraz przekazany do zatwierdzenia przez Komisję Europejską. PROW 2007 – 2013 łączy w sobie działania przewidziane przede wszystkim dla rolników indywidualnych, grup producenckich, przedsiębiorców prowadzących biznes na obszarach wiejskich, zakładów przetwórstwa rolno – spożywczego, ale także działania, które umożliwiają rozwój obszarów wiejskich poprzez inwestycje w infrastrukturę techniczną, obiekty pełniące funkcje publiczne, społeczno – kulturalne, rekreacyjne i sportowe. Mimo, iż głównym celem PROW 2007 – 2013 jest rozwój sektora rolno – spożywczego, to jednak jest on niezwykle cenny dla samorządu terytorialnego oraz społeczności lokalnych.

Dla młodych rolników
Korzystając z praktycznej wiedzy nabytej przy pozyskiwaniu funduszy unijnych spróbujmy poddać porównać planowane i obecne rozwiązania. Mimo powszechnego zainteresowania ze strony beneficjentów, nie wszystkie programy w ramach obowiązującego do tej pory SPO ROL 2004 - 2006 spełniły zakładane rezultaty; wielokrotnie natrafiono na błędy utrudniające wydatkowanie środków lub wręcz ich niewłaściwe spożytkowanie. Już w trakcie realizacji projektów część z problemów wyeliminowano.
Jednym z najbardziej oczekiwanych programów pomocowych w ramach PROW 2007 – 2013 jest działanie „Ułatwianie startu młodym rolnikom”. Jego celem jest udzielenie bezzwrotnego wsparcia finansowego w wysokości 50 tys. zł osobom, które po raz pierwszy rozpoczynają samodzielne prowadzenie gospodarstwa rolnego. Z dotacji mogą skorzystać osoby, które w dniu składania wniosku są pełnoletnie i nie ukończyły 40 roku życia. Ponadto posiadają odpowiednie kwalifikacje zawodowe (wykształcenie lub staż pracy) lub uzupełnią je w terminie 36 miesięcy od rozpoczęcia prowadzenia gospodarstwa rolnego. Po przejęciu gospodarstwa rolnego - i przez okres co najmniej 1 roku od wypłaty środków – osoby takie ubezpieczone będą na podstawie ustawy z dnia 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników jako rolnik, z mocy ustawy w pełnym zakresie. Gospodarstwa młodych rolników muszą także stanowić ich własność - może to być także dzierżawa z zasobów własności rolnej Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego. Rolnik zobowiązany jest również do prowadzenia gospodarstwa przez okres co najmniej 5 lat od dnia wypłaty pomocy.

Jakie zmiany
W działaniu „Ułatwianie startu młodym rolnikom” realizowanym w ramach PROW 2007 – 2013 wprowadzono w stosunku do SPO ROL 2004 – 2006 pewne istotne zmiany. Po pierwsze, na rolników nałożony został obowiązek ubezpieczenia w KRUS w momencie złożenia wniosku oraz przez okres co najmniej roku od dnia wypłaty środków. W SPO ROL 2004 – 2006 młody rolnik mógł podlegać ubezpieczeniu w ZUS oraz dodatkowo ubezpieczyć się dobrowolnie w KRUS, w zakresie niepełnym. Takie rozwiązanie z jednej strony dawało szansę młodym osobom, które oprócz prowadzenia gospodarstwa podejmowały również pracę poza rolnictwem, z drugiej strony dawało możliwość otrzymania dotacji osobom, które z rolnictwem nie miały zbyt wiele wspólnego, a więc stwarzało pole do nadużyć.

Druga istotna zmiana dotyczy wielkości gospodarstwa. W SPO ROL 2004 – 2006 przyjęto, iż minimalna wielkość gospodarstwa rolnego wynosić może 1 hektar użytków rolnych. Powodowało to częste rozbijanie gospodarstw na mniejsze oraz możliwość skorzystania z programu przez kilka osób zamieszkujących w jednym siedlisku. W efekcie powstawały mikroskopijne gospodarstwa tworzone wyłącznie w celu uzyskania dotacji. W PROW 2007 – 2013 wymogi te zmieniono, określając je na poziomie średniej wielkości gospodarstwa w danym województwie. W praktyce przepis ten hamując niewłaściwą tendencję, może prowadzić do pewnej niesprawiedliwości, gdyż w jednym województwie możemy skorzystać z pomocy posiadając gospodarstwo trzyhektarowe, w innym musimy posiadać już ponad 11 hektarów. Ponadto w PROW 2007 – 2013 zaostrzono wymagania dotyczące spełniania kwalifikacji zawodowych. Skrócony został z 5 do 3 lat okres, jaki beneficjent ma na ich ewentualne uzupełnienie.
Nowością w projekcie jest wprowadzenie wymagań odnośnie wydatkowania uzyskanej pomocy. Beneficjent zobowiązany jest minimum 50 proc. uzyskanej kwoty przeznaczyć na konkretne inwestycje. Rozwiązanie to należy ocenić jako krok w dobrym kierunku, gdyż w poprzednim okresie programowania instytucja wdrażająca, czyli Agencja Rozwoju i Modernizacji Rolnictwa nie wymagała rozliczenia otrzymanej dotacji. W nowym programie można zauważyć zwiększenie kontroli Agencji nad celowością wydatkowania pomocy oraz zaostrzenie kryteriów dostępu, co spowoduje lepsze wydatkowanie środków. Należy mieć również nadzieję, iż w nowym okresie programowania rozwiązane zostaną problemy techniczne związane z wdrażaniem programu, takie jak skrócenie okresu weryfikacji wniosku (do tej pory wnioski rozpatrywane były przez okres nawet do 12 miesięcy), ograniczenie możliwości wprowadzania zmian w trakcie obowiązywania programu, ujednolicenie procedury weryfikacyjnej.

Standardy higieny i ochrony środowiska
Kolejnym z filarów pomocy w ramach PROW 2007 – 2013 dla sektora rolno – spożywczego jest działanie „Modernizacja gospodarstw rolnych”, którego odpowiednikiem w SPO ROL 2004 – 2006 było działanie „Inwestycje w gospodarstwach rolnych”. Działanie to ma przede wszystkim przyczynić się do poprawy konkurencyjności sektora rolnego na rynku UE, ochrony środowiska, jak również do zwiększenia efektywności produkcji w gospodarstwach rolnych. Pomoc finansowa w ramach działania polegać będzie na zwrocie części poniesionych kosztów na inwestycje takie jak budowa, remont, czy modernizacja budynków służących do prowadzenia produkcji rolnej, zakup nieruchomości, zakup nowych maszyn i urządzeń, zakładanie i modernizacja sadów lub plantacji wieloletnich, budowa infrastruktury technicznej, czy też zakup komputerów i oprogramowania. Z dofinansowania może skorzystać osoba fizyczna, osoba prawna albo jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej, prowadząca działalność rolniczą. Beneficjent zobowiąże się do spełnienia, najpóźniej do momentu zakończenia realizacji inwestycji (złożenia ostatniego wniosku o płatność) minimalnych standardów w zakresie higieny, ochrony środowiska oraz warunków utrzymania zwierząt. Maksymalna wysokość pomocy wynosi 500 tys. zł w okresie realizacji PROW 2007 – 2013 dla jednego beneficjenta i na jedno gospodarstwo. Minimalny pułap pomocy wynosi 20 tys. zł (z wyłączeniem inwestycji polegających na wyposażeniu gospodarstwa w urządzenia do składowania nawozów naturalnych). Poziom refundacji kosztów wynosi od 40 do 75 proc. w zależności od spełniania określonych kryteriów, np. wiek wnioskodawcy, położenie gospodarstwa na obszarach górskich lub innych obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania.

Najistotniejsza zmiana w omawianym działaniu dotyczy określenia katalogu kosztów kwalifikowanych, tj. kosztów podlegających refundacji. Z katalogu tego wykluczono możliwość zakupu używanych maszyn i urządzeń. Możliwe, że stała za tym wątpliwość, czy zakup 15 – letniej przyczepy rolniczej jest rzeczywistą modernizacją parku maszynowego. Z drugiej jednak strony dopuszczenie zakupu używanych maszyn i urządzeń było szansą dla większości rolników na stopniową modernizację parku maszynowego. Przecież nawet dobrze prosperującego rolnika często nie stać na zakup nowego ciągnika za 250 tys. zł, czy kombajnu za 500 tys. W polskich gospodarstwach maszyny nierzadko pochodzą jeszcze z okresu gospodarki socjalistycznej lub z początku lat 90., więc wymiana ich na maszyny kilkuletnie byłaby z pewnością modernizacją. Dzięki zapisowi SPO ROL 2004 – 2006, który dawał możliwość zakupu takich właśnie maszyn, wielu niezamożnych rolników mogło z tego działania (programu) skorzystać. Wprowadzenie zapisu umożliwiającego zakup wyłącznie nowych maszyn i urządzeń spowoduje, iż program dostępny będzie przede wszystkim dla rolników zamożnych, którzy po pierwsze mają środki na inwestycje, a po drugie stać ich na zakup wyłącznie maszyn nowych. Kolejna zmiana dotyczy wyeliminowania możliwości zakupu stada podstawowego zwierząt jako kosztu kwalifikowanego. Dopuszczenie w ramach działania zakupu zwierząt często powodowało jednak niewłaściwe wydatkowanie środków i w żaden sposób nie przyczyniało się do realizacji głównego celu, jakim niewątpliwie jest modernizacja gospodarstw rolnych.

Oświadczenia zamiast zaświadczeń
Oprócz zmian dotyczących dopuszczalnego poziomu pomocy, czy katalogu kosztów kwalifikowanych, w nowym okresie programowania na lata 2007 – 2013 konieczne jest wyeliminowanie błędów związanych z wdrażaniem programu. W SPO ROL 2004 – 2006 wielokrotnie zmieniała się lista wymaganych do wniosku załączników. Nie sprecyzowano, jakie informacje winny znaleźć się na zaświadczeniach z urzędów państwowych, co w konsekwencji powodowało, iż Agencja często wymagała z tych samych urzędów zaświadczeń o różnej treści, narażając wnioskodawców na dodatkowe koszty.

W związku z takim stanem rzeczy słuszny wydaje się pomysł zastąpienia zaświadczeń, np. o braku zaległości podatkowych i braku zaległości w opłacaniu składek na ubezpieczenie społeczne oświadczeniami beneficjentów, składanych pod groźbą odpowiedzialności karnej. Takie rozwiązania stosuje się w innych programach operacyjnych, więc z pewnością sprawdziłoby się również w PROW 2007 – 2013. Poważnym problemem we wdrażaniu SPO ROL 2004 – 2006 był przewlekły okres weryfikacji wniosków. Planując zimą zakup maszyn przeznaczonych do użytku w sezonie letnim, często musieliśmy czekać do następnego sezonu z ich wykorzystywaniem. Przepisowe 3 miesiące na rozpatrzenie wniosku wydłużały się do 12 miesięcy, ceny maszyn wzrastały, a zasady przyznawania środków wykluczały możliwość przeprowadzenia inwestycji przed podpisaniem umowy z Agencją Wydaje się, iż w PROW 2007 – 2013 powinna wprowadzona zostać możliwość realizacji projektu zaraz po złożeniu wniosku o dofinansowanie. Na razie PROW 2007 – 2013 nie wprowadza żadnych zapisów dotyczących tej kwestii. Program zakładający modernizację gospodarstw rolnych należy ocenić jako wyjątkowo skuteczny typ działania, który na naszych oczach zmieniał obraz polskiej wsi. Proponowane rozwiązania w ramach nowego okresu programowania należy jednak uznać za mniej korzystne dla rolników od dotychczas istniejących. Choć dodać należy, iż w latach 2004 – 2006 z działania skorzystało około 30 tys. rolników, a w ramach PROW 2007 – 2013 środki ma otrzymać ok. 50 tys. beneficjentów.

Potrzebna akceptacja LGD
Niezwykle istotnym z punktu widzenie rozwoju obszarów wiejskich jest działanie „Różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej”. Działanie to miało również swój odpowiednik w ramach SPO ROL 2004 – 2006. Biorąc pod uwagę fakt, iż na terenach wiejskich odsetek osób utrzymujących się z działalności nierolniczej jest ciągle niski, tego typu działania są szczególnie cenne. W ramach opisywanego działania pomoc może być udzielona na podjęcie lub rozwój działalności m.in. w zakresie usług dla gospodarstw rolnych lub leśnictwa, usług dla ludności, robót i usług budowlanych, usług turystycznych, transportowych, rachunkowości, doradztwa lub usług informatycznych. Z pomocy mogą skorzystać rolnicy, ich małżonkowie lub domownicy – w rozumieniu ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Pomoc ma formę refundacji 50 proc. kosztów kwalifikowanych realizowanego projektu, maksymalna wysokość pomocy udzielonej jednemu beneficjentowi wynosi 100 tys. zł.

Dofinansowanie otrzymać może projekt, który realizowany jest na obszarze wiejskim, jest uzasadniony ekonomicznie oraz uzyskał akceptację odpowiedniej tzw. Lokalnej Grupy Działania (funkcjonującej w ramach programu Leader). Obowiązek uzyskania akceptacji LGD jest pewną nowością w stosunku do SPO ROL 2004 – 2006, gdzie projekt musiał uzyskać odpowiednią liczbę punktów, nie wymagał natomiast owej akceptacji. Nowe działanie umożliwi rolnikom podjęcie dodatkowego zajęcia, wpłynąć może na rozwój na obszarach wiejskich działalności turystycznej oraz agroturystycznej. W PROW 2007 – 2013 nie przedstawiono jeszcze katalogu kosztów kwalifikowanych odnoszących się do tego działania. Natomiast program ten w ramach SPO ROL 2004 – 2006 przewidywał m.in. zakup nowych środków transportu (samochodów ciężarowych lub osobowych do przewozu co najmniej 8 osób wraz z kierowcą), sprzętu komputerowego, wyposażenia, remont domu na prowadzoną działalność agroturystyczną, czy zakup sprzętu turystycznego. Można przypuszczać, iż w nowym okresie programowania katalog tych kosztów pozostanie bez większych zmian.

Nie tylko dla rolników
Z kolei program „Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw” umożliwia uzyskanie wsparcia finansowego przedsiębiorstwom działającym na obszarach wiejskich, ale niekoniecznie prowadzącym działalność rolniczą. Realizacja tego działania stworzy warunki dla dywersyfikacji działalności gospodarczej i poprawy możliwości zatrudnienia na obszarach wiejskich. Zakres pomocy pokrywa się z zakresem pomocy w ramach działania „Różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej”. Jak już wspomniałem, beneficjentami działania mogą być przedsiębiorcy działający jako osoby fizyczne, osoby prawne lub jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, zatrudniające poniżej 10 osób i mające obrót nie przekraczający równowartości 2 milionów euro. Projekty w ramach wymienionego działania mogą być realizowane wyłącznie w miejscowościach do dwóch tysięcy mieszkańców, należącej do gminy wiejskiej lub miejsko – wiejskiej. Pomoc polega na refundacji 50 proc. kosztów kwalifikowanych projektu, a maksymalna wysokość pomocy nie może przekroczyć 500 tys. zł. Omawiane działanie może odegrać dużą rolę w rozwoju przedsiębiorstw działających na obszarach wiejskich. Do tej pory trudno było im skorzystać z programów pomocowych przeznaczonych dla firm, gdyż skomplikowane procedury oraz duża konkurencja skutecznie eliminowały małe przedsiębiorstwa działające w miejscowościach wiejskich.

Powyżej przedstawiliśmy jedynie kilka działań realizowanych w ramach PROW 2007 – 2013, które jednak wydają się być najbardziej atrakcyjne dla mieszkańców obszarów wiejskich. PROW 2007 – 2013 jest ciągle projektem, wiele zapisów wymaga sprecyzowania, wprowadzone mogą zostać pewne zmiany. Należy również wspomnieć, iż nowy PROW przewiduje dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego - na inwestycje w zakresie infrastruktury technicznej, zapewniające dostęp do podstawowych usług dla gospodarki i ludności wiejskiej, czy też umożliwiające zaspokojenie potrzeb społecznych i kulturalnych mieszkańców wsi. Wymienione programy wymagają jednak osobnej prezentacji i analizy.

Renta za gospodarstwo
Ostatnim z programów, który pragniemy omówić jest działanie „Renty strukturalne”. Jest to jeden z pierwszych programów wprowadzonych w Unii Europejskiej, a ma na celu przyspieszenie przemiany pokoleniowej w rolnictwie. O rentę strukturalną mogą starać się osoby w wieku przedemerytalnym, mające ukończony 55 rok życia. Wsparcie można otrzymywać przez maksymalnie 10 lat. Renta jest przyznawana za zaprzestanie prowadzenia działalności rolniczej. Po wprowadzeniu działania przed kilku laty szybko okazało się, że propagandowe założenia nie mają wiele wspólnego z rzeczywistością. Reklamując program informowano rolników, że renta strukturalna może wynieść ponad 2400 złotych. Praktyka wykazała, że najczęściej było to około 1500 złotych. Od tej sumy trzeba było odjąć sumę obowiązkowych wpłat na KRUS, co w przypadku małżonków znacznie obniżało wartość pomocy. Niestety pewne luki w programie prowadziły nawet do prawdziwych ludzkich tragedii. Powodował to zapis, zgodnie z którym, nawet gdy tylko jeden małżonek korzystał z renty strukturalnej, to także drugi był zobowiązany przekazać gospodarstwo.

W praktyce, gdy istniała duża różnica wieku między małżonkami, a po uzyskaniu renty osoba uprawniona zmarła, to drugi z małżonków mógł pozostać bez środków do życia. Były to rzadkie wypadki, ale zdarzały się. W nowym programie brak jednak jest regulacji naprawiających tego rodzaju niedociągnięcia - być może należy jeszcze czekać na ich uszczegółowienie. Główna zmiana wprowadzona w programie dotyczy kwoty, jaką można uzyskać przy przechodzeniu na rentę strukturalną. Jest ona nadal odnoszona procentowo do najniższej emerytury, ale została uniezależniona od wielkości przekazywanego gospodarstwa oraz kategorii osoby przejmującej gospodarstwo. Zmiana ta ustaliła próg maksymalnej pomocy na poziomie 250 proc. najniższej emerytury (dotychczas po spełnieniu wszystkich wymogów mogliśmy pobierać nawet 440 proc.). Nowe przepisy wyrównując wysokość renty niezależnie od statusu majątkowego beneficjentów z pewnością należy uznać za sprawiedliwsze społecznie, ale z drugiej strony powodują one mniejszą atrakcyjność programu.

Paweł Sendrowski

Program przewiduje także dofinansowanie projektów turystycznych i innej działalności poza rolnictwem.

Ułatwianie startu młodym rolnikom
• 50 tys. zł dotacji
• warunki: osoba pełnoletnia, ale która nie ukończyła 40 roku życia
• wykształcenia lub doświadczenie zawodowe
• ubezpieczenie w KRUS
• przez 5 lat po wypłacie dotacji rolnik musi prowadzić gospodarstwo

Modernizacja gospodarstw rolnych
• 20 – 500 tys. zł dotacji
• dofinansowanie budowy i remontu budynków, zakupu nieruchomości, nowych maszyn i urządzeń oraz komputerów i oprogramowania, zakładania sadów, itp.
• warunki: osoba fizyczna, osoba prawna albo jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej, prowadząca działalność rolniczą.
• nie można zakupić używanych maszyn i urządzeń.

Różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej
• dofinansowanie 100 tys. zł
• na usługi dla gospodarstw rolnych lub leśnictwa, dla ludności, na usługi budowlane, turystyczne, transportowe, rachunkowości, doradztwa lub usług informatycznych
• rolnicy, ich małżonkowie lub domownicy
.
Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw
• Dofinansowanie 500 tys. zł
• przedsiębiorcy zatrudniające poniżej 10 osób i mające obrót nie przekraczający równowartości 2 milionów euro
• projekty realizowane w miejscowościach do dwóch tysięcy mieszkańców
2007-02-14
www.samorzad.pap.pl

Autor: wa